Cây bông

Tên khoa học Gossypium sp.

Thuộc họ Bông Malvaceae.

Ta dùng vỏ rễ cây bông (Cortex Gossyppi radicis) là dư phẩm của kỹ nghệ trồng bông. Sau khi hái cây bông ta đào rễ rửa sạch, bóc lấy vỏ phơi khô. Theo nghiên cứu ghi trong tài liệu của Liên xô cũ trong vỏ rễ cây bông có chứa sinh tố K, chất gossypola C30H30O8, một ít tinh dầu, một ít tanin.

Công dụng và liều dùng:

1. Liên xô cũ công nhận vỏ rễ cây bông là một vị thuốc chính thức dùng dưới dạng cao lỏng làm thuốc cầm máu tử cung.

2. Nhân dân ta và một số nước khác dùng làm thuốc điều kinh. Nó gây co bóp tử cung giống như sự co bóp tự nhiên khi đẻ. Liều dùng 3-5g dưới dạng sắc.

Đơn thuốc có vỏ rễ cây bông:

Vỏ rễ cây bông 3g, nước 300ml, sắc còn 100ml. Uống trong ngày, làm thuốc điều kinh, thông kinh. (Nên chú ý nghiên cứu thêm.)

Hạt bông:

Hạt bông nói đây là hạt của cây bông cho ta sợi để dệt vải. Hạt bông sau khi đã lấy sợi đi rồi, trước khi người ta đổ bỏ đi, gần đây người ta đã dùng ép lấy dầu để thắp và nấu xà phòng, hoặc để ăn sau khi đã loại chất gossypola đi rồi.

A. Thành phần hóa học của hạt bông:

Trong hạt bông có chừng 17-30% dầu, nếu chỉ tính nhân không tỷ lệ lên tới 35-40%. Dầu hạt bông là thứ dầu nửa khô, có chứa chừng 20-22% panmitin (palmitin), 4% stearin, 30-35% olein, 42-45% linolein và 1% chất không xà phòng hóa được.

Dầu bông ép nguội có màu vàng nhạt, không mùi vị, có chứa sinh tố E.

Hạt bông có chứa 2 chất độc: Gossypola vàng và Gossypola đỏ. Cả hai chất này đều có chứa trong lá mầm.

Gossypola là một chất có chứa phenol và andehyt.

Gossypola uống ít độc, tiêm mạch máu độc hơn, tiêm 0,05g vào phúc mạc con thỏ sẽ chết sau 4 ngày.

Gossypola bị phá bởi nhiệt để cho một chất ít độc hơn, cho nên khô dầu bông ép nóng ít độc hơn khô dầu ép nguội.

Muốn tìm Gossypola thêm H2SO4 vào dầu thấy màu đỏ, hoặc nếu thêm FeCl3 sẽ có màu xanh lục.

B. Tác dụng dược lý:

Người ta thấy hạt bông sau khi đã loại chất Gossypola có tác dụng lợi sữa, trong sữa tỷ lệ bơ và cadein tăng lên.

C. Công dụng và liều dùng:

Làm thuốc lợi sữa, dùng với liều 5g, dưới dạng thuốc sắc.

Đơn thuốc sử dụng hạt bông:

Hạt bông sao vàng 5g, cam thảo 2g, nước 600ml, sắc còn 200ml. Chia làm 3 lần uống trong ngày (đơn ghi trong Hòa hán dược ứng dụng phương). Xưa kia Nhậ bản có ra một số biệt dược lợi sữa chế từ hạt bông với tên lactaogon, mamain, lactomin, v.v..

Nguồn: Theo Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (2004)