Mạch môn

Mạch môn còn có lên là mạch môn đông, cây lan tiên, củ mạch môn

Tên khoa học
Tên khoa học Ophiopogon ịaponicus Wall.
Thuộc họ Hành Comallariaceae

Bộ phận dùng làm thuốc
Người ta dùng rễ củ phơi hay sấy khô (Radix Ophiopogoni) của cây mạch môn đông. Vì lá giống lá lúa mạch, về mùa đông lá vẫn xanh tươi nên gọi là mạch đông.

Phân bố, thu hái và chế biến
Mọc hoang và được trổng ở Việt Nam để lấy củ dùng làm thuốc, nhiều nhất ở Phùng (Hà Tây), Nghĩa Trai (Hưng Yên).
Bộ phận chính của mạch môn được sử dụng là củ.
Mỗi gốc mạch môn thu được nhiều củ nhỏ. Sau khi rửa sạch củ mạch môn, đem phơi khô hoặc sao trên chảo nóng.
Thời vụ thu hái củ mạch môn: Vào tháng 6-7 ờ những cây đã được 2-3 năm. Chọn những củ già, cắt bỏ sạch rễ con, rửa sạch đất, củ to trên 6mm bổ làm đôi, củ nhỏ để nguyên phơi khô tước bỏ lõi trước khi dùng. Có khi hái về, dùng móng tay rạch củ, tước bỏ lõi, rang với gạo cho đến khi gạo có màu vàng nhạt, bỏ gạo lấy mạch môn mà dùng. Củ mạch mốn hình thoi, màu vàng nhạt, hơi trong, dài 10-15mm. Mùi đặc biệt, vị ngọt.

Thành phần hoá học
Trong mạch môn người ta mới thấy có chất nhầy, chất đường. Mối đây có tác giả nói có glucoza và p. xitosterola.

* Công dụng
Theo y học cổ truyền củ mạch môn có vị ngọt, hơi đắng tính hơi hàn, vào 3 kình tâm, phế và vị. Có tác dụng thanh tâm, nhuận phế, dưỡng vị sinh tân, hoá đờm, chỉ ho, dùng điều trị hư lao, ho, thổ huyết, ho ra máu, miệng khô khát, bệnh nhiệt tân dịch khô. Sau đây là một số tác dụng chính:

Tác dụng điều trị ho, viêm phế quản mãn tính, ho do thay đổi thời tiết
Tác dụng điều trị táo bón
Tác dụng điều trị huyết áp thấp
Tác dụng thanh nhiệt giải độc
Tác dụng điều trị tắc tia sữa

Cách dùng củ mạch môn làm thuốc
Cây mới được giới hạn sử dụng trong phạm vi nhân dân. Nhưng là một vị thuốc rất thông dụng trong y học cổ truyền. Dùng làm thuốc ho, long đờm, thuốc bổ (bệnh phổi, gầy còm). Còn dùng điều trị thiếu sữa, lợi tiểu, điều trị sốt khát nước (Tuy mới được dùng trong phạm vi nhân dân xong chúng tôi nhận thấy hiệu quả điều trị ho của củ mạch môn rất tích cực, các bệnh nhân đã sử dụng cây thuốc này đã cho hiệu quả giảm ho tốt chỉ sau khoảng 1 tuần điều trị liên tục).
Liều dùng: Ngày dùng từ 6 đến 20g củ khô dưới dạng thuốc sắc.

Lưu ý:
Những người tỳ vị hư hàn, đại tiện lỏng không được dùng.

Củ mạch môn

Một số bài thuốc từ cây mạch môn
Bài thuốc điều trị bệnh ho, khó thở, ho lao, ho lâu ngày: Mạch môn đông 16g, bán hạ 8g, đẳng sâm 4g, cam thảo 4g, gạo nếp sao vàng 4g, đại táo 4g, nước 600ml. Sắc còn 200ml. Chia làm 3 lần uống trong ngày (đơn thuốc của Trương Trọng Cảnh).
Thanh nhiệt giải độc: Củ mạch môn sao khô, loại bỏ phần lõi, sau đó hãm uống nước như nước giải khát hàng ngày.
Điều trị táo bón: Mạch môn: 12g; Sinh địa: 12g; Huyền sâm: 8g. Sắc với 400ml nước, lấy 200ml; chia 3 lần/ ngày; uống trước bữa ăn từ 20-30 phút.
Điều trị suy tim, huyết áp thấp: Phối hợp với Nhân sâm, Ngũ vị tử: điều trị suy tim có chứng hư thoát ra mồ hôi nhiều, mạch nhanh huyết áp hạ
 Bài thuốc điều trị tắc tia sữa: Mạch môn đông bỏ lõi, tán nhỏ. Mỗi lần uống 10-12g. Lấy sừng tê giác mài với rượu uống độ 4g. Uống độ 2-3 lần.

Nguồn: Tổng hợp online